الفبای زبان اردو
الفبای زبان اردو1 مشترکات زیادی با زبان فارسی دارد. اما چند حرف در زبان اردو هست که باید مورد توجه بیشتری قرار بگیرند. حروف الفبای اردو عبارتند از:
اینکه تعداد حروف در اردو دقیقاً چند حرف است مورد بحث است2. ادارهی ملی زبان اردو، «ادارۂ فروغِ قومی زبان»، این عدد را ۵۸ در نظر گرفته. البته افراد به حسب سلیقهی خود و در کتابهای گوناگون تعداد حروف را از ۳۵ تا ۹۲ اعلام کردهاند. این اختلاف نظر از اینجا نشأت میگیرد که زبان هندی، که اردو از آن انشعاب گرفته، دارای حروف و صداهایی است که با جمع بین دو حرف نشان داده میشوند. یک نوع از این صداها «همخوان حلقی» است؛ مثلاً، اگرچه بھ از دو حرف جدا تشکیل شده است، به عنوان یک واحد صوتی با تلفظ خاص خودش شناخته میشود. البته، این اختلاف نظر در تعداد حروف نباید علاقمندان به یادگیری این زبان را دلسرد نماید. چرا که حتی با عدم شناخت این حروف و صداها، یک فارسیزبان در تلفظ و معنای کلمات از حدس خوبی برخوردار است. اگر برای آسان شدن کار، این حروف را در نظر نگیریم، میتوان گفت تعداد حروف مشخص و مجزا در اردو ۳۹ است. حروفی که در فارسی وجود ندارند از این قرارند: ٹ، ڈ، ڑ، ں، ھ، ے.
حروف ٹ، ڈ، ڑ 3، 4، 5
در تلفظ شکل ساده این حروف، «ت، د، ر»، نوک زبان به دندانهای بالای پیش روی دهان برخورد میکند و یا نزدیک است. برای تلفظ حروف «ٹ، ڈ، ڑ»، نوک زبان را کمی به عقب برده، به قسمت برآمدگی قبل از دندانها بچسبانید و کوشش کنید حروف مشابه آنها را تلفظ کنید. برای حرف « ڑ »، نوک زبان مدت زمان کمتری با قسمت بالای دهان برخورد میکند. توجه داشته باشید که حرف ڑ، بر خلاف « ر »، سایشی نیست. مثلاً کلمهی «ڈیڑھ» /dedh/ (به معنی یک و نیم) بیشتر به صورت « دِد » خوانده و شنیده میشود تا « دِر ». حروف سایشی حروفی هستند که در تلفظ آنها صدا (یا جریان هوا) قطع نمیشود. بعضی دیگر از حروف سایشی عبارتند از «س»، «ش»، «ز»، «ژ»، «ذ» و غیره. در مقابل حروف انسدادی قرار دارند که صدا بعد از تلفظ این حروف قطع میشود. مثل حروف «د»، «ت»، «ک» و «گ».
از این سه حرف در کلماتی که از انگلیسی به اردو آورده شدهاند نیز استفاده میشود؛ مثل ڈاکٹر، الیکٹریشن و یونیورسٹی. البته استفاده این سه حرف در این کلمات صرف برای نشان دادن منبع انگلیسی آنها است. تلفظ این کلمات همان تلفظ انگلیسی است و حروف «ٹ، ڈ، ڑ» مشابه حروف ساده «ت، د، ر» تلفظ میشوند.
ں (نونِ غُنّه)
تلفظ این حرف در بینی و بدین صورت است که بخواهید حرف «ن» را تلفظ کنید اما قبل از اتمام، صدا را قطع کنید؛ نوک زبان به بالای برخورد نمیکند. این حرف اکثراً در آخر کلمات دیده میشود. البته در ادبیات و بعضی لهجهها در وسط کلمه نیز استفاده میشود. اما هیچ وقت در ابتدای کلمه به کار نمیرود. چند مثال با این حرف:
| کلمه | تلفظ | معنی |
|---|---|---|
| میں | me~ | من (ضمیر اول شخص مفرد) |
| ہیں | he~ | هستیم/هستید/هستند |
| نہیں | nahī~ | نه، حرف نفی |
| یہاں | yahā~ | اینجا |
| وہاں | wahā~ | آنجا |
| کہاں | kahā~ | کجا |
حرف ھ
این حرف به نام «دو چشمی ہے» /do-chashmī hē/ و یا های دوچشم یاد میشود. فرق بین حرف «ه» (های ساده) و «ھ» در اینجاست که «ه» در جایی به کار رفته که مقصد شنیده شدن این صدا باشد. مثلاً در کلمهی «ہمزہ» /hamzah/، در اول و آخر از این حرف استفاده شده است. توجه داشته باشید که حرف های ساده « ه » در اردو به غیر از وقتی که در انتهای کلمه میآید، همیشه به صورت نستعلیق نوشته میشود. مثل «ہے» (است) و «تمہارا» (از تو، مال تو).
حرف «ھ»، با حروف صامت (بیصدا) مثل ب، پ و ت یکجا شده و باعث صدادار شدن آنها میشود. به این صورت که تلفظ حرف اصلی (مثل ب، ت، ...) با خروج هوا از دهان همراه است. به عبارت دیگر به جریان هوا در دهان هنگام تلفظ حرف « ھ » توجه کنید و سعی کنید هنگام تلفظ حرف ب (ت، پ، ...) همان مقدار هوا از دهان خارج شود. سعی کنید مثالهای زیر را با در نظرداشت هدایات بالا تلفظ کنید:
| کلمه | معنی | کلمه | معنی |
|---|---|---|---|
| بال (bāl) | موی، مو | بھال (bhāl) | پیشانی |
| تک (tak) | تا (حرف ربط) | تھک (thak) | خسته شدن |
همچنین توجه داشته باشید که های دوچشم « ھ »، هیچ گاه در ابتدای کلمه قرار نمیگیرد و همیشه به صورت های دوچشم نوشته میشود. مثل «بھائی» (برادر)، «گھی» (روغن مایع) و «بدھ» (چهارشنبه).
حرف ے
به این حرف «بڑی یے» و یا یای کشیده گفته میشود. بر خلاف اسم آن، صدای حرکت کسره (یا زیر) را دارد. مثل «سلسلے» /selsele/. در مقابل کلماتی که با «ـه» آخر نوشته میشوند، با صدای فتحه (زبر) ختم میشوند. درست مثل فارسی افغانستان. مثلاً «ہمزہ» به صورت /hamzah/ خوانده میشود. حرف «ے» اگر در اول کلمه قرار بگیرد مثل «ایـ » نوشته میشود مانند «ایک» /ek/ (یک)، اگر در آخر کلمه قرار بگیرد به همین صورت نوشته میشود، مثل «کمرے» /kamre/ (جمع اتاق، اتاقها)، اما اگر در وسط قرار بگیرد به صورت یای دونقطه نوشته میشود، مثل «میں» /me~/ (من). دقت داشته باشید که حرف «ی» (یای ساده، نه یای کشیده)، اگر در اول کلمه قرار بگیرد بصورت « یـ »، در وسط به صورت « ـیـ » و در آخر به صورت « ـی » و « ی » نوشته میشود. تشخیص حرف «ی» از «ے» در وسط کلمات تابع قاعده مشخصی نیست و نیازمند تمرین و ممارست است.
کلام آخر
در آخر، اینکه از نظر یک اردو زبان تلفظ دقیق هر حرف شاید کمی متفاوت باشد جای شک نیست. سعی من در این بوده که الفبای اردو به صورتی ساده معرفی و نکات ریز و ظریف آن به عهده خود علاقمند گذاشته شود. سپاسگذار میشوم اگر اشتباهات این مقاله را با من در میان بگذارید.