افعال بی‌قاعده در اردو

در نوشتار قبل با شکلهای فعل در زمان‌های مختلف در زبان اردو آشنا شدیم. در این مقاله به افعال بی‌قاعده می‌پردازیم. در اردو، اکثر افعال طبق قواعد منظمی تغییر می‌کنند اما چند فعل بی‌قاعده نیز وجود دارند. در اینجا به پنج فعل بی‌قاعده پر کاربرد را بررسی می‌کنیم:

1. ہونا /hona/ (بودن/شدن)
2. کرنا /karna/ (کردن)
3. جانا /jana/ (رفتن)
4. دینا /dena/ (دادن)
5. لینا /lena/ (گرفتن)

این افعال بسیار اساسی هستند و در جملات روزمره استفاده فراوان دارند. افعال بی‌قاعده در اردو به این پنج فعل خلاصه نمیشوند، اما کاربرد زیاد، مخصوصا در افعال مرکب (ساخته شده از چند فعل)، باعث میشود که یادگیری این پنج فعل به فهم بهتر مکالمات روزمره کمک کند.

فعل ہونا

ہونا به معنی «بودن» و «شدن» و ریشه آن «ہو» است. ہونا یکی از کاربردی ترین افعال در اردو است . این فعل علاوه بر اینکه در اکثر زمانها دیده میشود، برای توصیف حالات، مکان‌ها و یا وجود چیزی نیز استفاده می‌شود. صرف این فعل با معنی «بودن» به این صورت است:

به دلیل اینکه در زمانهای جاری و کامل یکی از اشکال فعل ہونا از جدول بالا استفاده شده است، جدول بالا را میتوان به عنوان جزء اساسی افعال در اردو دانست. مثال:‌

• جا رہا ہوں۔ میروم.
• کر چکے تھے۔(مذکر) کرده بودی/بودیم/بودید/بودند.
• دیکھتے ہے۔(مذکر/مونث) دیده ای/است.

زمانهای جاری

به ساختار فعل ہونا در زمانهای جاری توجه کنید:

ہو +‌ پسوند زمانهای جاری +‌ شکل ہونا در آن زمان

مثال:

• بارش ہو رہی تھی۔ باران می‌بارید.
• بارش ہو رہی ہے۔ باران می‌بارد.

زمانهای کامل

ساختار فعل ہونا در زمانهای کامل به صورت زیر است. همانطور که مشاهده میکنید در این ساختار فعل ہونا دوبار تکرار شده است، فقط با این فرق که بار اول در زمان گذشته و بار دوم به شکل ساده در زمان مورد نظر:‌

شکل گذشته ہونا + شکل فعل ہونا در زمان ساده

• بارش ہوئی ہے۔ باران باریده است.

زمان آینده کامل و آینده جاری به دلیل کاربرد کم نشان داده نشده‌اند. برای این زمان‌ها از زمان‌های ساده استفاده می‌کنیم. در فارسی هم مشابه این کار را انجام میدهیم. مثلا به جای «در حال شدن خواهد بود» میتوان از «میشود» استفاده کرد. یا به جای «شده بوده است»‌ میتوان گفت «شده بود».

فعل کمکی چکنا

توجه داشته باشید که در زمانهای حال کامل و گذشته کامل، از فعل کمکی چکنا استفاده نکردیم. از چکنا وقتی استفاده می‌کنیم که بخواهیم روی تمام شدن فعل تاکید کنیم. برای نمونه فعل کھانا (خوردن)‌ را در این جمله در نظر بگیرید:

• میں کھا چکا تھا۔ من غذا خورده بودم.

در واقع عمل غذا خوردن انجام شده بود. اگر بگوییم «میں کھایا ہوا تھا۔» به این معنی است که من در حالتی بودم که غذا خورده بودم. گرچه معنی را می‌رساند اما به جای گفتن این جمله شاید بهتر باشد بگوییم «من سیر شده بودم». همان چیزی که با چکنا گفتیم. چند مثال دیگر:

• کل جب میں گھر پہنچا، تو میں بہت تھک ہوا تھا۔ دیروز وقتی به خانه رسیدم،‌ بسیار مانده/خسته بودم. (یعنی در حالت ماندگی/خستگی بودم.)
• جب وہ آیا، میں کام کر چکا تھا اور تھک چکا تھا۔ وقتی او آمد،‌ من کار کرده بودم و خسته شده بودم. (حالت خستگی قبل از آمدن او شروع شده بود.)
• بارش ہو چکی ہے اور ہر جگہ گیلی ہے۔ باران باریده است و همه جا تر است.

زمانهای عادتی

در زمانهای عادتی ہونا به این شکل استفاده میشود:

ہو + پسوند عادتی +‌ شکل ہونا در آن زمان

• میں ہمیشہ خوش ہوتا ہوں۔ من همیشه خوشحالم.
• وہ اکثر دیر سے آتی ہے۔ او (مونث) اغلب دیر می‌آید.
• تم ہمیشہ شکایت کرتے ہو۔ تو همیشه شکایت می‌کنی.
• بچے روز اسکول جاتے ہیں۔ اطفال/بچه‌ها از طرف روز به مکتب/مدرسه می‌روند.
• ہم ہر روز صبح ورزش کرتے تھے۔ ما هر روز صبح ورزش می‌کردیم.
• وہ عموماً چائے  پیتا تھا۔ او معمولا چای می‌خورد.
• میں اکثر رات کو مطالعہ کرتا تھا۔ من اغلب از طرف شب مطالعه می‌کردم.

ہونا به معنی شدن

در تمام مثالهای بالا ہونا به معنی بودن نشان داده شد. معنی دیگر این فعل «شدن» است:

• تم بہت خوش ہوے۔ تو بسیار خوشحال شدی.
• میں تھک ہوی۔(مونث) من مانده/خسته شدم.
• میں جب گھر آیا، شیشہ ٹوٹا ہوا تھا۔ وقتی من خانه آمدم، شیشه شکسته شده بود.

فعل ہونا تنها فعلی است که با توجه به زمان و معنی (بودن/شدن) شکلهای متفاوتی به خود میگیرد. دیگر افعال بی‌قاعده فقط در بعضی از زمانها شکل خاصی از خود نشان میدهند و در سایر زمانها از ساختار منظم و مشابه افعال باقاعده پیروی می‌کنند.

فعل کرنا

کرنا، به معنی کردن، یکی دیگر از افعال بی‌قاعده در اردو است. کرنا فقط در زمان گذشته بی‌قاعده است:

	میں/وہ/تو	تم / ہم / آپ / وہ
گذشته ساده	کیا / کی	کیے / کیں

زمان گذشته کامل را به میتوان به چند صورت نشان داد:

• وہ اس کو سب کچھ کیا تھا۔ او برایش همه کار انجام داد (او هر کاری میتوانست برایش انجام داد).
• جب وہ آیا، میں نے سب کچھ کر چکا تھا۔ (وقتی او آمد، من همه کارها را انجام داده بودم).
• جب وہ آیا، میں نے سب کچھ کر لیا تھا۔ (وقتی او آمد، من همه کارها را انجام داده بودم، نه کس دیگری).

شکل اول استفاده روزمره دارد و تاکید روی نتیجه و یا حالتی است که از کار به جا مانده است. به صرف این حال توجه کنید:

	میں/وہ/تو	تم / ہم / آپ / وہ
گذشته ساده	کیا تھا / کی تھی	کیے تھے / کیں تھیں

فعل جانا

جانا به معنی رفتن، مشابه کرنا است و فقط در زمان گذشته ساده شکل متفاوتی دارد:

	میں/وہ/تو	تم / ہم / آپ / وہ
گذشته ساده	گیا / گئی	گئے / گئیں

جانا نیز مثل فعل کرنا در زمان گذشته کامل به دو صورت نشان داده میشود:

• ہم بازار گئے تھے۔ ما بازار رفته بودیم.
• میں بازار جا چکا تھا جب تو فون کیا۔ وقتی تو زنگ زدی من بازار رفته بودم. یعنی وقتی تو زنگ زدی من خانه را ترک کرده بودم و برای همین نتوانستم جواب بدهم.

در سایر زمانهای فعل جانا ساختار متعارف و منظم دیگر افعال را قبول میکند:

• وہ جا رہا ہے۔ او میرود. (در حال رفتن است)
• میں جاؤں گا۔ من خواهد رفتم. (خواهم رفت)

فعل دینا

دینا به معنی دادن در زمان گذشته ساده و آینده ساده شکل خاص خود را دارد:

	میں	تم	وہ/تو	ہم / آپ / وہ
گذشته ساده	دیا / دی	دیے / دیں	دیا / دی	دیے / دیں
آینده ساده	دوں گا / دوں گی	دے گا / دے گی	دو گے / دو گی	دیں گے / دیں گی

دینا نیز میتواند با چکا و لیا برای رساندن معانی متفاوت استفاده شود:

• میں نے دیا تھا۔ من داده بودم. استفاده معمول و روزمره.
• میں نے دے چکا تھا۔ من داده بودم. یعنی عمل دادن تمام شده بود.
• میں نے دے لیا تھا۔ من داده بودم (نه کس دیگری).

فعل لینا

فعل لینا (گرفتن) نیز مشابه فعل دینا است و فقط در زمانهای گذشته ساده و آینده ساده شکل خاص خود را دارد:

	میں	تم	وہ/تو	ہم / آپ / وہ
گذشته ساده	لیا / لی	لیے / لیں	لیا / لی	لیے / لیں
آینده ساده	لوں گا / لوں گی	لے گا / لے گی	لو گے / لو گی	لیں گے / لیں گی

فعل لینا نیز با چکا یکجا شده و برای تاکید روی اتمام کار استفاده میشود:

• میں نے کتاب لے چکا تھا جب تو آئی۔ وقتی تو آمدی (مونث) من کتاب را گرفته بودم. یعنی کمی بعد از اینکه من کتاب را گرفتم تو آمدی و گرفتن کتاب قبل از آمدن تو تمام شده بود.
• پیسے لے چکا تھا۔ پول را گرفته بود. تاکید روی اینکه پول گرفته شده بود. مثلا دیگر امکان نداشت به فروشگاه دیگری برویم چون پولمان را داده بودیم.

نکته

دے دیا، دے دوں گا، دے دیں گے، ...

فعل دینا میتواند با پسوند دے یکجا شده و برای تاکید روی عمل دادن استفاده شود. همینطور به دلیل کوتاهی دے، از دیدے در مکالمات روزمره، با صداری ملایمتر، بدون اینکه تاکیدی در کار باشد نیز استفاده میشود.

برای نمونه در جمله زیر فروشنده بعد از چند بار یادآوری از طرف مشتری می‌گوید:

• فکر نہ کرو۔ آپ کا سامان دے دوں گا۔ تشویش نکن (نگران نباش). جنست را میدهم.

لے لیا، لے لوں گا، ...

پسوند لے با لینا یکجا شده و برای تاکید روی عمل گرفتن استفاده میشود. مثلا در همان مثال فروشگاه، فروشنده دوباره از شما پول را مطالبه میکند و شما برای اینکه او قبلاً پول را گرفته میگویید:

• آپ نے میرے پیسے لے لیا۔ شما پولم را (قبلا)‌ گرفتید.

باز هم مثل دیدے و دیدو، از لیلے و لیلو در مکالمات روزمره (با صدای ملایم) استفاده میشود، بدون اینکه تاکیدی در کار باشد.

جمع بندی

افعال بی‌قاعده در زبان اردو، هرچند معدود، نقشی کلیدی در شکل‌دهی جملات دارند. پنج فعل اصلی معرفی‌شده—ہونا، کرنا، جانا، دینا و لینا—اساس بیشتر مکالمات روزمره را تشکیل می‌دهند. شناخت این افعال و کاربرد آن‌ها، به درک متن و گفتار و ساختارهای پیچیده‌تر مانند افعال مرکب و جملات شرطی نیز کمک می‌کند.

از شما دعوت می‌شود تا اشتباهات احتمالی را از طریق صفحه contact در میان بگذارید تا در جهت کمال آن بکوشیم.